خلق تجربه مطلوب در حوزه دیزاین

خلق تجربه مطلوب برای کاربران در حوزه دیزاین از دیدگاه دکتر انوشفر

مقدمه

ما در این نشست افتخار همراهی با آقای دکتر انوشفر فارغ‌التحصیل دکترای معماری شهرسازی از دانشگاه سوربن فرانسه را داریم که بیش از چهل سال تجربه در حوزه‌های مختلف معماری و شهرسازی دارند و جناب آقای مهندس محمدرضا جم‌منش فارغ ‌التحصیل طراحی صنعتی و معماری از دانشگاه هنر و معماری دانشگاه آزاد را داریم. موضوع این نشست خلق تجربه مطلوب برای کاربران در حوزه دیزاین است اینکه چگونه از طریق دیزاین می‌توانیم در خلق مطلوب‌ترین، بهترین، ساده‌ترین و ماندگارترین تجربه برای کاربران در هر حوزه‌ای داشته باشیم.

معرفی دکتر انوشفر

آقای دکتر معرفی کوتاهی از خودتان برای مخاطبین داشته باشید تا پس از آن وارد بححث شویم.

به عنوان معرفی مختصر از خودم بگویم که حدودا سال ۹۲ بود که برای پروژه‌ای به نام خانه عامری‌ها که در کاشان بود به ایران دعوت شدم و این کار، شروع کننده کارهای دیگری از مرمت بود و من در ایران ماندگار شدم. ما یک کانسبت خانه ایرانی را با میراث فرهنگی مطرح کردیم و این پیشنهاد تبدیل به ایونت‌ها و نمایشگاه ها و کنفرانس‌هایی شد که با استفاده از صنایع دستی پیش می‌رفت و تا جایی پیش رفتیم که رسیدیم به دیزاین و در این حوزه تجربه معماری، مرمت، شهرسازی و دیزاین را داشتم.

فرهنگ سازی در دیزاین

در یک اتحادیه‌ای که برای مبلمان بود تصمیم گرفتیم دیزاین را در آن پیش ببریم اما ترس داشتیم که می‌شود نمی‌شود. ولی چون تجربه کارهای عملی که من داشتم و معتقد بودم آزمون و خطا در حرکت و عمل می‌تواند کار را پیش ببرد تا اینکه سالها بنشینیم بحث تئوری کنیم شروع به کار دیزاین کردیم. من اعتقاد به فرهنگ سازی در مقوله دیزاین داشتم، نسبت به معماری و معماری داخلی و طراحی صنعتی که جزیی از دیزاین هستند، ولی بحث خود دیزاین بحث ویژه‌ای است مخصوصا خود واژه دیزاین بحثی جدا می‌طلبد.

 ما یک درسی داشتیم با اقای بهشتی به نام دیزاین و هویت و گفتیم چه چیزی برای آن بگوییم، چگونه می‌توانیم واژه‌ای برای آن جایگزین کنیم، چون دیزاین یک دیالوگ بین‌المللی است فرانسوی، ایتالیایی و … دیزاین می‌گویند چه ایرادی دارد یک واژه ایرانی هم داشته باشد. یک گروهی هستند به اسم اخوان الصفا در قرن چهارم که بحث تفکر عرفان را به ریاضیات، ریاضیات را به هندسه و هندسه را به هنر و به هنر کاربردی که همان دیزاین است ربط دادند و در این زمینه کتاب هم دارند که بخشی از آن ترجمه شده و یک هارواردی را در قرن چهارم ایجاد کردند. فرهنگ سازی دیزاین که امروز متداول است مستلزم تفکری است که باید جا بیفتد. ما تفکری داریم به نام تفکر دیزاینر، که این تفکر را بچه‌هایی که خارج از ایران رفتند بیشتر دارند. خصوصا بچه‌هایی که از ایران رفتند و درایتالیا در پلی تکنیک میلان کار کردند آمدند و کارهای جالبی انجام دادند.این بچه‌هایی که خارج از کشور بودند خیلی بیشتر دغدغه هویت ایرانی دارند. چون هویت بحث جدی است که در دنیا مطرح است در نتیجه فرهنگ دیزاین، یک بستری می‌خواهد که باید روی آن کار کرد. خوشبختانه موسسات مختلف از جمله موسسه ایده در این زمینه شروع به فعالیت کردند و اتفاقا بسیار موفق هم در این زمینه ظاهر شدند. چون با چهل رشته مختلفی که در دیزاین در ایران داریم می‌شود تخصصی‌تر شود و از تجربیات متخصصان استفاده شود  که این کار موسساتی است که در این زمینه کار می‌کنند.

دیزاین ویک و تاثیرات آن در دیزاین

دیزاین ویک یک هدفی داشت و آن بستر سازی بود و در آنجا مباحثی مطرح کردیم تا بتوانیم مباحث علمی و فرهنگی را پیش ببریم. ما رسیدیم به پانزده پنل که تیترشان و تایتل تیترشان معضلی بود می‌خواستیم ببینیم کدام نسبت به کدام مهمتر است تا شروع کنیم. یک بحثی داشتیم به نام دیزاین و معماری، دیزاین و معماری داخلی، دیزاین و تکنولوژی، دیزاین و هویت، دیزاین و صادرات و واردات، دیزاین و خلق ارزش، دیزاین و کارآفرینی، دیزاین و هنر، مرزبندی بین هنر و دیزاین، دیزاین و زندگی، اینکه چه نقشی در زندگی دارد و چه خلاقیتی در زندگی مد نظر است که باید پیاده شود، دیزاین و فرهنگ دیداری، یعنی منظر شهری و شهرسازی و دیزاین و شهر. اما  یکی از همه مهمتر بود دیزاین و کپی رایت بود، مسئله سر این بود که ما ازدوستان اتحادیه مبلمان شنیدیم از هم شکایت می‌کنند اینکه من کپی فلان طرح را زدم و او هم آمده از من کپی زده است.

دیزاین و کپی رایت

موضوعی که مطرح بود حفظ حق و حقوق معنوی یک آرتیست بود. ما قوانینی در این زمینه داریم و سالهاست وجود دارند ولی کاربردی ندارد که در آنها حق و حقوق دیزاینر را مطرح می‌کنند. اینکه خیلی از افراد کارفرمای دیزاین می‌شوند مثلا یک کمپانی است می‌گوید بیایید برای من دیزاین کنید اینکه چه حقی این دارد چه حقی او دارد، مقوله ای است که باید چندین پنل برای آن در نظر گرفت. اینکه مالکیت معنوی چیست، مالکیت تفکری چیست، مالکیت مالی چیست و این مالکیت‌ها را باید مشخص کنیم. چون اینها مشکلات دیگری را به وجود می‌آورند. به همین دلیل سازندگان باید این اتحاد را پیدا کنند و این فرهنگ سازی برای سازندگان به وجود بیاید که باید از دیزاینرها استفاده کنند نه اینکه کارهای دیگران را کپی کنند عین یک طرح را بسازند و تازه در نمایشگاهی در میلان هم بخواهند نمایش دهند. در این صورت هم از نمایشگاه شما را بیرون می‌کنند و هم جریمه می‌شوید. این همه دیزاینر وجود دارند با ایده‌های خیلی خوب که باید از آنهااستفاده شود.  مثلا همین پنل دیزاین و صادرات خیلی موضوعات در آن مطرح شد اینکه چه چیزی باید صادر شود چطور باید روی آن کار شود.

دیزاین و هویت

نکته بعدی که در دیزاین ویک بود اینکه رویدادهای شهری را اضافه کردیم، و جمعیت زیادی استقبال کردند و خیلی ها فکر می‌کردند فستیوال کن یا ونیز است. یا ایونت‌های خصوصی برقرار شد و کمپانی زیادی دعوت شدند. ما در تجربه‌ای که برای خانه عامری‌ها داشتیم فکر می‌کردیم چه چیزی باید در آن بگذاریم و باید یک مطالعه‌ای از تاریخ زندگی گذشته داشته باشیم. درست است که آن زمان مبل نداشتیم اما صندلی که داشتیم صندلی‌هایی که هویت خاص خود را داشته باشند که می‌شود برای دیزاین این خانه قاجاری استفاده کرد. ما در دوره قاجار شاید ۱۵۰ هنر را مدلسازی کردیم و ساختیم بعد پست‌مدرنشان کردیم و دیزاین کردیم. طبیعتا خیلی جای کار دارد که ما بتوانیم حتی در تولیدات صادراتی که به عراق و کشورهای عربی که خیلی دوست دارند و ارسال می‌شود روی دیزاینشان کار کنیم.

در احمد آباد مستوفی کارخانه‌های بسیار خوبی وجود دارد و کارهای جالبی انجام می‌دهند که شاید سومین یا چهارمین اقتصاد غیر نفتی ایران است و این اتحادیه یک قدرت صادراتی دارد. آنها در این پنل‌ها و دیزاین قانع شدند و متوجه شدند که چقدر دیزاین ارزش افزوده دارد و خلاقیت چقدر می‌تواند صادرات را به ارتقای کیفی برساند. من به یکی از معماران داخلی و تولید کننده‌های بزرگ گفتم اگر طرحی برای نایین، مشهد یا شیراز یا یکی از همین شهرهای بزرگ می‌زدید آیا کارتان با کرتیه فرانسه فرقی می‌کرد؟ یعنی طرحی که شما می‌دهید هم داخلی هم معماری هیچ تفاوتی ندارد. در حالی که در سال‌های چهل سازمان جمع سیاحان دویست تا مهمانسرا را با آرشیتکت هنرهای زیبا راه می‌اندازد مثل کیوان خسروانی در نایین در دامغان در خرم آباد در تمام ایران یک حرکت و معماری حتی در معماری داخلی مهمانسراها شکل گرفت که هویت محلی خودشان را دارند. این چیزی نیست که آن را در ایتالیا ببینید یا در ونیز ببینید یا هر جای دیگر، چون هویت بومی خودشان را دارند، دیزاین و هویت یک بحث خیلی جدی بود. یک عده از معماران و جنبش معماری ما هویت غرب گرایی جهانی دارند در حالی که ما بحث هویت را مطرح می‌کردیم که ویژگی خاصی است. من می‌گویم دیزاین یعنی ارتقای کیفی سلیقه هم هست ارتقای سطح سلیقه جامعه با دیزاین ایجاد می‌شود.

شناخت هنری پشتوانه خوب برای دیزاینرها

یک دیزایتر خوب بدون داشتن پشتوانه شناخت هنری کارش پیش نمی‌رود، شناخت از هنر یک آوانتاژ و خاصیت خوب برای دیزاینر است. اما هنرمند همیشه رسالتی در تاریخ داشته و دغدغه یک هنرمند دغدغه اجتماعی یا شخصی بوده است. هنرمندان شاخک‌های حسی یک جامعه هستند که حرفشان را ابراز می‌کنند. برای یک معمار هم همین طور است اگر شناختی از هنر نداشته باشد، از دیزاین هم شناختی نداشته باشد یک تکنیسین است. طبیعتا خیلی از هنرمندان معمار ما مثل سیحون خودشان با علم بر هنر طراحی می‌کردند، و کسی که درکی از هنر دارد طبیعتا نتیجه کار و فرهنگی که می‌سازد خیلی متفاوت است.

مرزبندی بین هنر و دیزاین

این بحث در ایران هم وجود دارد اینکه خلاقیت‌هایی دارند مثلا از خاتم کاری به یک ابژه‌های دیزانی رسیده‌اند، بعد خودشان را در شاخه هنرهای تجسمی مطرح می‌کنند، البته کارشان خیلی با ارزش است اما باید دید هنر حرفش چیست. اینکه از یک ابزاری استفاده می‌کنند و حرفشان را می‌زنند مثلا یک جا با عکاسی، نویسندگی، سینما، نقاشی و دیگر هنرها دارند حرفی را می‌زنند ولی کاربردی ندارد اما وقتی حرفشان را می‌آورند در دیزاین به مخاطب نشان می‌دهند، این مرز بندی بین هنر  و دیزاین اینجا خودش را نشان می‌دهد.

 مثلا در گالری ایرانشهر نمایشگاهی گذاشته بودند که نصفشان کارهای هنری بود، آبجکت بود نصفشان را دیزاین می‌گفتیم. و یک بحث دیگر در رابطه با دیزاین ویک، اینکه ما زمانی که شروع کردیم محدود بودیم اما الان باید به اجرای وسیع باید برسد مثلا در دانشگاه تهران باید یک حوزه‌ای را برای این کار بگیرند تا بتواند منطقه‌ای و فراگیر نشر پیدا کند. من معتقد هستم حسن آباد که از قدیم مبل ساز بودند باید یکی دوتا مغازه را دیزاین کنند و صندلی‌های نوستالژی بگذارند تا در این راستا تاثیرگذار باشد. من یک چیپس کامپیوتری دیدم که رفلکسی از ماه را روی آن گذاشته بودند و ماه وقتی در هلال‌های مختلف بود به همان شکل روی آن نور می‌داد و خیلی ایده جالبی بود. و هنرمندان ما هم خیلی ایده‌های تازه و نویی دارند به شرطی که اصولی  در این حیطه وارد شوند و کار کنند.

سخن پایانی دکتر انوشفر

من در مورد الهام و استفاده از هنر بگویم اینکه هنر ایران آنقدر گسترده است و اینقدر می‌شود از آن در هنر امروزی الهام گرفت و ویژگی خاص خود را پیدا می‌کند. کتابهای هنری را ورق بزنید کلی ایده به ذهنتان می‌رسد. در بحث الهام ما یک پنلی داریم به اسم دیزاین و سینما و در چند جنبه سینما و دیزاین بحث‌های جالبی دارند. یکی از این پنل‌ها دیزاین و عشق بود چون در هنر ایران وقتی ناه می‌کنید هنرمندان آن به عشق عرفانی می‌رسیدند که می‌توانستند هنری این چنینی خلق کنند. وجود این انگیزه به آنها الهام می‌دهد و باعث می‌شود به نتایج خوبی برسند . یا دیزاین و شعر، که شعرهای ما کاملا دیزاین شده هستند. ان‌شاالله تا سال آینده این نشستها و جریانات بیشتر شود تا دیزاین در تمام زندگی ما جریان پیدا کند.