نگاهی به مجموعه عکسهای ژان رضایی
بهمن خالدی، 26 آذر
به گفته نیچه، اگر هنر نبود واقعیت، سنگینی و سختیاش ما را از پای درمیآورد. این هنر است که با خلق لایهای از فانتزی یا خیال بر فراز واقعیت، فاصلهای ایجاد میکند که آن را برای ما قابل تحمل میسازد. این فاصله میتواند به شکلی زیباییشناسانه باشد تا به نحوی زیبایی نهفته در هنر، تلخی و ناهمواری واقعیت را برایمان فراموشپذیر کند. مجموعه عکسهای ژان رضایی، به نام «مرزهای میان خیال و واقعیت»، تلاش دارد نشان دهد که چگونه فاصله گرفتن از واقعیت روزمره میتواند به خلق زیبایی منجر شود و چگونه میتوان بر این واقعیت نگاهی زیباییشناسانه تحمیل کرد.
نگاه ژاک لاکان به واقعیت نیز بهگونهای است که او واقعیت را دارای عنصری از فانتزی میداند. به باور او، اگرچه واقعیت و خیال به سادگی از یکدیگر قابل تفکیک نیستند، اما مرزی مشخص میان آنها وجود دارد. زیاد شکسته شدن این مرز میتواند به بیماریهای روانی منتهی شود. در اینجا نیز هنر، بهعنوان واسطهای باریکبین میان خیال و واقعیت، میتواند وارد عمل شود و واقعیت را بهگونهای تازه و خلاقانه به تصویر کشد. این تعامل میان خیال و واقعیت قدرتی ویژه به هنر میبخشد تا به عنوان معجزهای درکشدنی، واقعیت را جذاب و زیبا جلوه دهد.
مجموعه نمایشگاه عکاسی «مرزهای خیال و واقعیت»، پروژه اولش را به درخت اختصاص داده است. این نمایشگاه با خلق بافتی انتزاعی از طریق دید تار و مبهم لنز دوربین، تصاویری را به نمایش میگذارد که در دنیای واقعی دیده نمیشوند. در این تصاویر، خطوط مات، فضای عکسها را تقسیم کرده و شاخ و برگ درختان، مرزها را قطع میکند، بهنحوی که خطوط سرراست و منظم افق را به هم میریزند. این تصویرسازی در واقع به نظر میرسد که ناپیوستگی هندسی موجود در دنیای واقعی را به تصویر میکشد و ابهامی در آن ایجاد میکند.
این طراحیهای هندسی، که در اصل برداشت انسان از طبیعت هستند، در طبیعت واقعی وجود ندارند. اگر به سطح میکروسکوپی طبیعت نگاه کنیم، هیچ خط واقعی و کاملا راستی در طبیعت نیست. این خطوط که اغلب به شکلی بینظیر در ذهن انسان کشیده شدهاند، به واقعیت فیزیکی تعلق ندارند. حتی نور نیز در مسیر مستقیمی حرکت نمیکند و به همین علت نیز خطوط راستی که میشناسیم در واقع ساختههای ذهنی هستند. دوربین دیجیتال با ثبت واقعیت بیرونی در قالب پیکسل، بخشی از واقعیت را بازنمایی میکند که در قلمرو فانتزی جای میگیرد. مجموعه عکس «مرزهای خیال و واقعیت» تلاش میکند تا این خطوط را نه تنها کج و معوج نشان ندهد، بلکه به طول آنها و صافتر بودنشان بیفزاید تا درختان در مقایسه با آنها واقعیتر جلوه کنند. این دید تار دوربین به انسان نشان میدهد که شکل واقعی جهان چیز دیگری است: در طبیعت محض، هنر وجود ندارد.
عکسهای این نمایشگاه به گونهای طراحی شدهاند که گویی با دوربینی با کیفیت پایین گرفته شدهاند. این امر حس نوستالژی ایجاد نمیکند، زیرا با واقعیت حال همسو میباشد و دوربینها هر روز عکسهایی با کیفیتتر ارائه میدهند. عکسها با پایین بودن کیفیتشان لحظات یا دورانی را ثبت میکنند که انسان در حال فاصله گرفتن از آن است.
اهمیت در کیفیت دوربین و تصویر نیست، زیرا هر کیفیتی نیز متشکل از پیکسلهایی است که نمایشی فانتزی از محیط بیرونی هستند. هنر در محدوده ادراک انسانی قرار دارد، جایی که حضور انسان بیش از پیشرفت فناوری اهمیت دارد. بدون توجه به کیفیت دوربین، این جدیت و تعامل انسان است که هنر را در لحظه خلق میکند و آن را به تصرف درمیآورد.
نمایشگاه عکس تحقیقاتی «مرزهای خیال و فانتزی» اثر ژان رضایی، که در تاریخ 23 تا 28 آذرماه سال جاری در نگارخانه ایده برگزار میشود، مجموعهای پیشرو است که تلاش دارد نشان دهد هنر محصول صرف طبیعت و تکنولوژی نیست، بلکه آمیزهای از ادراکات چشمی و دستی است. چنین رویکردی به عکاسی به مخاطبان نشان میدهد که ابزار و کیفیت تصویر تنها یک جنبه از هنر را نشان میدهند و تاثیر اصلی آن بر مخاطب، تعبیر و تفسیر هنرمندانه از واقعیت و فانتزی است.
نتیجهگیری این نمایشگاه و آثار آن برای مخاطبین آن است که هنر میتواند به وسیله فانتزی، نمایشی متفاوت از واقعیت ارائه دهد، فاصلهای بین واقعیت روزمره و زیبایی موجود در خیال ایجاد کند و به نوعی واقعیت را تحت تأثیر خود درآورد. این تأکید بر قدرت و نیروی هنری انسان، نقشی کلیدی در درک و لذت بردن از هنر ایفا میکند. هنر، همواره در جستوجوی یافتن راههای جدید برای بیان و تفسیر واقعیت بوده و نخواهد توانست خود را محدود به چارچوبهای از پیش تعریفشده کند. از این رو، هنر میتواند همچون پل ارتباطی میان انسان و جهان اطرافش، واقعیت را به شکلهایی جدید و غیرمنتظره ارائه کند.