به مناسبت ۱۸ می روز جهانی موزه؛ روزی که درهای موزه‌های جهان به روی علاقه‌مندان باز است
روز جهانی موزه و چالش‌های پیش رو
۱۸ می هرساله در فضای هنری جهان به عنوان روز جهانی موزه شناخته می‌شود. روزی که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، عموم علاقه‌مندان هنر و تاریخ می‌توانند به صورت رایگان به موزه دلخواه خود سری بزنند و از آثاری که در آن مکان به نمایش گذاشته شده بهره‌مند شوند. اما روز جهانی موزه فراتر از اینهاست که تنها با حذف ورودی موزه‌ها به مدت ۲۴ ساعت بتوان آن را گرامی داشت و باید دانست که موزه‌ها در جهان یکی از مهمترین پاتوق‌های فرهنگی و هنری به شمار می‌روند که چالش‌ها و مسائل خاص خود را دارند و لازم است در این روز و حتی روزهای دیگر سال به این چالش‌ها اندیشید و به دقت آن را مورد واکاوی و بررسی قرار داد.
در این گزارش با موزه و موزه‌داری و روز جهانی موزه بیشتر آشنا خواهیم شد و چالش‌های پیش‌روی موزه‌داران سراسر جهان مخصوصا ایران را از نظر خواهیم گذراند.
تاریخچه روز جهانی موزه
شورای بین‌المللی موزه‌ها در سال ۱۹۷۷، ۱۸ ماه می را به عنوان روز جهانی موزه‌ها معرفی کرد که البته، همه ساله همین سازمان موضوع متفاوتی نظیر فرآیند جهانی شدن، بومی بودن مردم، حفظ محیط زیست و ایجاد پیوند میان فرهنگ‌های مختلف را مورد تمرکز قرار می‌دهد. از سال ۱۹۷۷، همه ساله در روز ۱۸ می، همه موزه‌های سراسر دنیا به توسعه ارائه خدمات خود برای استقبال از این روز دعوت می‌شوند تا به واسطه خلاقیت‌های خاص خود، از اهمیت این مکان‌های ارزشمند در زندگی بشر رونمایی کنند و لحظاتی سرشار از دانش جدید را برای بازدیدکنندگان به ارمغان آورند. روز جهانی موزه از زمان پیدایش خود، از محبوبیت زیادی نسبت به گذشته در میان مردم سراسر دنیا برخوردار شده است؛ به طوری که تنها در سال ۲۰۰۹، بیش از ۲۰ هزار موزه در ۹۰ کشور دنیا، تعداد بازدیدکنندگانی باورنکردنی را به خود جذب کرد. در سال ۲۰۱۲ نیز، بیش از ۳۰ هزار موزه در ۱۲۹ کشور، برای برگزاری روز جهانی موزه اعلام آمادگی کردند و رویدادهایی فراموش‌نشدنی را برگزار کردند که به ادعای بازدیدکنندگان، باعث پیوند دائمی آنها با تاریخ، فرهنگ، هنر، جامع، طبیعت و سایر موضوعات مرتبط شد.
امسال نیز در آستانه این روز مهم در عالم هنر، سرپرست اداره کل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی با تبریک روز جهانی موزه به همه موزه‌داران و کارشناسان این حوزه در کشور گفت: «شورای بین المللی موزه‌ها (ایکوم) سال میلادی جدید را به عنوان قدرت موزه‌ها نامگذاری کرده است در حالی که وزارت میراث فرهنگی هم به منظور برنامه‌ریزی دقیق و استفاده بهتر از ظرفیت‌های موجود حوزه میراث‌فرهنگی، شعار این هفته را «میراث‌فرهنگی، قدرت ملی و دولت مردمی» و هفت روز آن را هم به تفکیک نامگذاری کرده و شعار روز چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت؛ روز قدرت موزه ها، نوآوری، پایداری و جامعه‌سازی است.»
پتانسیل موزه‌ها برای ایجاد تغییرات مثبت
هدف از روز جهانی موزه افزایش آگاهی در مورد این واقعیت است که «موزه‌ها ابزار مهمی برای تبادل فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگ‌ها و توسعه درک متقابل، همکاری و صلح بین ملل هستند.» رویدادها و فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شده برای بزرگداشت روز بین‌المللی موزه‌ها که در ۱۸ مه برابر با ۲۸ اردیبهشت هر سال برگزار می‌شود، ممکن است یک روز، چند روز یا یک هفته کامل ادامه داشته باشند.
امسال در روز جهانی موزه، ایکوم پتانسیل موزه‌ها را برای ایجاد تغییرات مثبت در جوامع خود از طریق سه منظر بررسی کرده است:
قدرت دستیابی به پایداری: موزه‌ها شرکای استراتژیک در اجرای اهداف توسعه پایدار سازمان ملل هستند. این اماکن به عنوان واحدهای کلیدی در جوامع محلی خود، به نیل به اهداف مختلفی کمک می‌کنند که شامل تقویت ارتباطات بین اقشار مختلف جامعه و اقتصاد اجتماعی و انتشار اطلاعات علمی در مورد چالش‌های زیست‌محیطی می‌شود.
قدرت نوآوری در دیجیتالی‌سازی و بهبود دسترسی: موزه‌ها به زمین‌های بازی بدیعی تبدیل شده‌اند که در آنها می‌توان فناوری‌های جدید را توسعه داد و در زندگی روزمره به کار برد. نوآوری دیجیتال می‌تواند موزه‌ها را در دسترس افراد بیشتری قرار دهد و آنها را در چشم افراد بیشتری جذاب جلوه دهد. با این کار، به مخاطبان کمک می‌شود مفاهیم پیچیده و ظریف مرتبط با موزه‌ها، تاریخ و فرهنگ را درک کنند.
قدرت جامعه‌سازی از طریق آموزش: موزه‌ها از طریق مجموعه‌ها و برنامه‌های خود، یک بافت اجتماعی خاص را ایجاد می‌کنند که در ساختن آینده جامعه ضروری است. آنها با حمایت از ارزش‌های دموکراتیک و فراهم کردن فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر برای همه، به شکل‌گیری یک جامعه مدنی آگاه و متعهد کمک می‌کنند.
چالش‌های موزه‌داری در ایران و جهان
یکی از مهمترین چالش‌های معماری موزه در ایران، عدم توجه به «سایت موزه» هاست. سایت موزه‌ها، موزه‌هایی برآمده از دل جامعه و تاریخ هستند که در ابعادی بزرگ‌تر از ابعاد ساختمان موزه جا گرفته و حتی گاهی کل یک شهر و یا یک منطقه خاص را شامل می‌شوند. در نظر کارشناسان جهانی، برای ثبت چنین مکان‌هایی باید به کشف بخش گمشده‌ای از تمدن بشری در آنها پرداخت. بنابراین آن چیزی که به عنوان حفاظت از پایداری فرهنگی در موزه‌ها باید انجام شود گشتن به دنبال چنین بخش‌های گمشده‌ای از تمدن بشری است.
مسئله دیگری که در بحث موزه‌ها باید مورد توجه قرار بگیرد بحث گردشگری است؛ یعنی برنامه‌ریزی برای کسانی که می‌خواهند بخشی از وقت خود را صرف شناسایی تمدن ما از طریق موزه‌ها کنند. بدیهی است که از این منظر موزه‌ها یکی از مهمترین بخش‌های فرهنگی کشور هستند که نیاز به بازبینی در طراحی‌شان احساس می‌شود. در حال حاضر بخش قابل توجهی از کلاس‌های درسی در مدارس جهان در موزه‌ها برگزار می‌شود چرا که در سیستم آموزشی کشورها، مکانیزمی برای این مسئله وجود دارد اما به گفته کارشناسان موزه‌داری، تا به حال چنین نیازی از سوی مجامع علمی، دانشگاهی و حتی آموزشی اعلام نشده و این کارشناسان معتقدند که آموزش در کشور با موزه‌ها قهر است.
یکی دیگر از مسائل و چالش‌های مهم موزه‌داری در ایران نبود فضای فیزیکی مناسب و استاندارد است تا حدی که می‌توان گفت ما در ایران هنوز فضای موزه‌ای مناسبی که بتواند ساعت‌ها مخاطب را در خود نگه‌دارد، در اختیار نداریم.
آنچه که مسلم است این است که هنوز تا رسیدن به شرایط ایده‌آل در فضای موزه‌داری با مصائب و مشکلات بسیاری رو به رو هستیم و باید دانست که روز جهانی موزه فرصتی است که مسئولان امر به این مسائل مهم چالشی موزه‌داری در ایران بهتر و بیشتر فکر کنند و تصمیم‌هایی اساسی در این خصوص بگیرند تا بیش از پیش شاهد بهبود کیفیت موزه‌ها در ایران باشیم.
