پرده برداری از یک راز
تابلوی مرگ مارا نام یکی از مشهورترین تصاویر انقلاب کبیر فرانسه است. تابلویی که در سال ۱۷۹۳ توسط ژاک لویی داوید، نقاش مشهور فرانسوی، کشیده شد ولی برای ۳۰ سال مخفی بود و کسی از وجود آن خبر نداشت. اما چرااین تابلو این همه سال از نظرها دور بود؟ با ما همراه باشید تا از این راز پرده برداریم.
وقتی ژاک لویی داوید در بروکسل از دنیا رفت، پشت سر کالسکه ای که کالبد او را حمل میکرد، دانشجویان رشته هنر صف کشیده و نام آثار او را روی پلاکاردهایی در دست حمل میکردند، نام همه ی آثارش را به جز یکی. به جز «مرگ مارا». یعنی تابلویی که سبب شده بود داوید اجازه پیدا نکند در خاک فرانسه دفن شود. اما چرا؟ مگر این تابلو در خود چه داشت و از چه واقعه ای حکایت می کرد؟
مارا که بود؟
«ژان پل مارا» در کنار روبسپیر و ژرژ دانتون یکی از سه چهره ی مشهور انقلاب فرانسه بود و مشهور ترین نقاش پاریس، ژاک لویی داوید، دوست و هم عقیده و از همه مهمتر مرید او. داوید و مارا ابتدا هر دو در کمیته امنیت عمومی پاریس کار میکردند که در جریان انقلاب فرانسه، بسیاری از ترورها و اعدام ها را به این نهاد نسبت می دهند. مارا سیاستمداری تندرو و متعصب بود که عقیده داشت تنها با توسل به خشونت میشود به آزادی رسید. او صاحب روزنامه ای به اسم «دوستدار مردم» بود که در آن خطابه های تند مینوشت و انقلابیون میانه رو را خائن خطاب میکرد. گفته میشود که او بسیاری از میانه روها را که اعضای حزب «ژیروندن» بودند به تیغ گیوتین سپرد. با این احوال، داوید سیاهی او را نمی دید، او را ستایش میکرد و شیفته ی روحیه سخت و تلخ او بود. برای همین وقتی او به قتل رسید، داوید با اندوه فراوان تابلوی مرگ مارا را در ستایش او خلق کرد.
دفتر کاری به اسم حمام
ژان پل مارا بیمار بود. او یک نوع بیماری پوستی خاص داشت که برای التیام آن باید بدنش را همیشه مرطوب نگه می داشت. برای همین محل کار و استراحت او در خانه اش، وان حمام اش بود. او در وان حمان یک جعبه ی چوبی را برعکس روی پایش میگذاشت و روی آن مینوشت. داوید این صحنه را بارها دیده بود. در یکی از روزهایی که مارا در حمام مشغول کار بود خبر آوردند که دختری به نام «شارلوت کردی» میخواهد با او دیدار کند. شارلوت برای او اخباری داشت که مارای روزنامه نگار را که همیشه دنبال اخبار جنجالی و پر سر و صدا میگشت وسوسه می کرد تا سخنانش را بشنود.
خائنین به انقلاب فرانسه
شارلوت کردی ۲۴ ساله اهل نرماندی فرانسه و هوادار حزب ژیروندن ها بود. او روز قبل از قتل مارا از نرماندی به پاریس آمد، در یک هتل ارزانقیمت اقامت گرفت و منتظر شد تا راهی برای ورود به منزل مارا پیدا کند. صبح روز ۱۳ ژوییه ۱۷۹۳ او به خانه ی مارا رفت و اجازه ی ملاقات خواست ولی او را راه ندادند. برای همین او نقشه ای کشید و در نامه ای به دروغ نوشت که اخباری درباره ی عده ای خائن به انقلاب دارد. خبری که مارا علاقه داشت درباره اش بشنود. نامه کارگر افتاد و وقتی شارلوت عصر همانروز به منزل مارا مراجعت کرد، پذیرفته شد و توانست اذن ورود به اتاق کار مارا را بگیرد. اتاق کاری به نام حمام.
حمام آخر مارا
ژیروندنها مارای تندرو را عامل بسیاری از قتلهای آن روزگار می دانستند و شارلوت جوان نیز با آنها همسو بود. شارلوت پس از ورود به حمام مارا را هدف دشنه ای که همراه خود همراه داشت قرار داد و با چند ضربه او را از پا در آورد. زمانی که مارا از دنیا رفت در حال تصحیح یک صفحه از روزنامه اش، دوستدار مردم بود. که این برگه ی خونین هنوز وجود دارد. بعد از این اتفاق شارلوت زیاد زنده نماند. ۴ روز بعد او را دستگیر کردند و با گیوتین سرش را زدند. می گویند شارلوت در روز مرگش گفته بود: «من یک نفر را کشتم تا هزاران نفر را نجات بدهم.»
پزشک لویی شانزدهم
یک نکته ی جالب درباره ی مارا و داوید اینست که هر دو با اینکه انقلابیانی افراطی و پرشور بودند اما در گذشته ی کاریشان زمانی در دربار لویی شانزدهم (آخرین پادشاه فرانسه پیش از انقلاب) خدمت میکردند. مارا پزشک بود و به عنوان پزشک لویی شانزدهم خدمت میکرد و از این راه ثروت و اعتبار زیادی نزد اشراف پیدا کرده بود. داوید نیز زمانی به عنوان یکی از نقاشان لویی شانزدهم فعالیت کرده بود و البته بعدا یکی از کسانی بود که به اعدام او رای داد. جالب اینکه داوید بعدا نقاش انقلاب شد و بعدتر نقاش نا پلئون بناپارت که پس از انقلاب به عنوان امپراطور فرانسه روی کار آمد.
راز مرگ مارا
اما راز آن تابلو چه بود؟ چرا سالها مخفی ماند و حتی خالق آن جرات نکرد آن را به نمایش در بیاورد؟ ماجرا این بود که مارا در زمان مرگ نزد طرفدارانش شهید نامیده شد و این تابلو نمادی از شهادت بود. حتی طرفداران مارا در سوگواریها از او با عنوان قلب عیسی و قلب مقدس یاد میکردند. اما این اعتبار کوتاه مدت بود و پس از آن او را به خاطر شخصیت افراطی و دستور قتل عام سپتامبر۱۷۹۲ (کشتن بیش از ۱۰۰۰ زندانی که در جریان انقلاب از زندانها فرار کرده بودند) تقبیح کردند. یک سال پس از مارا، روبسپیر نیز با گیوتین اعدام شد و دانتون نیز در همین سال از زیر تیغ گیوتین گذشت. با کشته شدن این افراد و پایان دوره ی وحشت در انقلاب فرانسه، دیگر کسی از آنها به نیکی یاد نمیکرد و برای همین نقاشی داوید برای بیش از سی سال به داخل انبار رفت و کسی از آن خبر نداشت. زیرا داوید در این تابلو فقط یک داستان تاریخی را روایت نکرده بود. به گمان منتقدین، داوید مارا را در این اثر تقدیس کرده و او را مسیح وار به خواب مرگ سپرده بود. پاک و سفید و به دور از گناه. در واقع داوید ؛ در تابلویش با ترور و وحشت همدستی کرده بود و این گناهی نبود که به راحتی بخشیده شود.
عاقبت ژاک لویی داوید
بعد از اینکه ناپلئون از سلطنت کنار رفت و لویی هجدهم روی کار آمد، داوید به خاطر رای به مرگ لویی شانزدهم، دوستی با ناپلئون و اقدامات افراطی اش در جریان انقلاب در لیست تبعید قرار گرفت و به بلژیک رفت. او سالهای پایانی عمرش را در بروکسل به سر برد و همانجا درگذشت. مدتی پس از مرگ او، در سال ۱۸۲۵، نقاشی مرگ مارا که توسط یکی از شاگردان داوید به نام «آنتوان گروس» پنهان شده بود از پستو بیرون آمد و کم کم به محافل هنری راه یافت. اما تازه در سال ۱۸۴۵ بود که نقاشی قدر یافت و دیده شد. در این سال شارل بودلر (شاعر و نویسنده ی فرانسوی) تابلو را در یک بازار هنری دید و نقد او از این تابلو، کم کم مرگ مارا را به عنوان اثری شاخص از دوره انقلاب مطرح کرد.
